Γερμανικά ποίμνια» στο νομό Καστοριάς κατά τους κατοχικούς μήνες Ιούλιο και Αύγουστο 1944. * Flocks of sheep used to feed the German occupation forces in the prefecture of Kastoria during July/August 1944

Κείμενο: 

Χρήστος Καββαδάς,

Ζωή Πολυζοπούλου

Εικόνα 1. Απόδειξις πληρωμής δρ.7.000.000, εν Καστορία τη 22 Ιουλίου 1944.

Επιλέγοντας υλικό από το αρχείον Νέστορος Καββαδά για μία δεύτερη μελέτη σχετική με την παρουσία των Εβραίων στη Καστοριά, εντοπίσαμε δύο μικρές σειρές εγγράφων τα οποία θεωρήσαμε ότι είναι καλόν να δημοσιευτούν προηγουμένως εδώ. Η πρώτη είναι  οι «αποδείξεις πληρωμών» των εργασθέντων ως βοσκών στα γερμανικά ποίμνια ενώ η δεύτερη, που θα ακολουθήσει, περιλαμβάνει μερικά έγγραφα τα οποία αναφέρονται στο Δημοτικόν Ωδείον της πόλεως.

Σε ένα γραμμένο και διπλωμένο φύλλο καταστίχου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε σαν «φάκελος», σημειώνεται στο πλάι με κόκκινο μολύβι: «Φάκελλος βοσκών». Μέσα σε αυτόν, ευρέθησαν οι σχετικές «αποδείξεις πληρωμής» των δικαιούχων κτηνοτρόφων.

Η κάθε απόδειξη δημιουργήθηκε από ένα κομμάτι χαρτιού επάνω στο οποίο ο αρμόδιος υπάλληλος αποτύπωσε το σταθερό τμήμα μιας ειδικής σφραγίδας  – κείμενο - και εν συνεχεία ο ίδιος συμπλήρωσε τα στοιχεία της συγκεκριμένης κάθε φοράς συναλλαγής

ΟΙ διασωθείσες αποδείξεις φέρουν, στο επάνω περιθώριό τους, αρίθμηση με μολύβι ή μελάνι, η οποία περιλαμβάνεται ανάμεσα στους αριθμούς 38 και 127 (χωρίς να καλύπτεται το σύνολον των περιεχομένων αριθμών)  και – όλες, εκτός από μία - αναφέρονται στο διάστημα από 6 Ιουλίου έως 25 Αυγούστου 1944: καλύπτουν δηλαδή, περίπου τους δύο τελευταίους μήνες της γερμανικής κατοχής στην Καστοριά. Οι περισσότερες από αυτές αφορούν την πληρωμή «βοσκών των γερμανικών ποιμνίων», εντοπίων πολιτών δηλαδή, που εφύλαξαν (και βόσκησαν) ποίμνια των γερμανικών αρχών του νομού.

Στη πρώτη από αυτές [αριθ.38] σημειώνεται: «Απόδειξις πληρωμής δρ. 7.000.000. Ο υπογεγραμμένος Κωνσταντίνος Σ. έλαβον παρά του [Ταμείου του Δήμου] δια 7 ημερομίσθια μου εις την βοσκήν των γερμανικών ποιμνίων δραχμές επτά εκατομμύρια. Εν Καστορία τη 22 Ιουλίου 1944.». Οι επόμενες (και συνεχόμενες) έως και την υπ’ αριθ. 48 δεν αναφέρουν την αιτιολογία της καταβολής ποσού αλλά δύο από τους δικαιούχους  θα πληρωθούν και αυτοί, μερικές ημέρες αργότερα, δια την βοσκή των γερμανικών ποιμνίων. Επομένως, οι αναφερόμενοι σε αυτές δικαιούχοι αποζημιώθηκαν επειδή εργάστηκαν ως βοσκοί των γερμανικών ποιμνίων.

Ακολούθως παρεμβάλλονται 3 αποδείξεις  με τα οδοιπορικά έξοδα τα οποία έλαβαν 3 επίσημα πρόσωπα της πόλεως για την μετάβασή τους στη Θεσσαλονίκη [μητροπολίτης, δήμαρχος, νομαρχών διευθυντής ή διευθυντής νομαρχίας (;)].

Με την υπ΄αριθ.96 εξοφλείται δικαιούχος «δια αξίαν 52½ οκάδων άρτου δια τους ποιμένας των Γερμ. ποιμνίων από 24-7 μέχρι 6-8-44».

Με την υπ’ αριθ.97 αποζημιώνεται δικαιούχος «δια την αξίαν δέκα σαρώθρων προς χρήσιν των Γερμανικών αρχών Κατοχής». Με την υπ’ αριθ. 109 απόδειξη εξοφλείται ο Παναγιώτης Ω. για το «αντίτιμον  μιας οκάς και ¼ κρέατος δια το γεύμα προς τον Γερμανόν Φρούραρχον». Με τις αποδείξεις υπ΄ αριθ. 104 και 124 καταβάλλεται το αναφερόμενο σε αυτές ποσό «δια αντίτιμον άρτου βοσκών γερμανικών ποιμνίων». Με δύο αποδείξεις πληρώνεται ο Κοσμάς Α. «δια…την μεταφοράν γάλακτος του Γερμανικού Φρουραρχείου», «δια της λέμβου» του - όπως διευκρινίζεται στην δεύτερη από αυτές. Τέλος, σε δύο αποδείξεις σημειώνεται το βοήθημα το οποίον δίδεται σε δύο δικαιούχους δημότες, έναν άνδρα και μία γυναίκα αντιστοίχως.

Σε μερικές από τις  αποδείξεις σημειώνεται η υπηρεσία η οποία καταβάλλει τα ποσά και αυτή είναι το Ταμείον του Δήμου [Καστορίας] – το ίδιο ταμείο εκτιμούμε ότι εξοφλεί και τις αποδείξεις στις οποίες δεν συμπληρώνεται το σχετικό πεδίο.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο υψηλός αριθμός των απασχολουμένων στην φύλαξη και βόσκηση των γερμανικών ποιμνίων:  5 βοσκοί εργάζονται καθ’ όλο το δίμηνο διάστημα [6/7 έως 26/8] στο οποίο αναφέρονται οι αποδείξεις πληρωμών και 3 κατά το διάστημα ενός μηνός [ή περισσότερο], συγκεκριμένα από τις 6/7 έως τις 5/8 (δύο περιπτώσεις) και  από τις 6/7 έως τις 14/8 (μία περίπτωση). Σε αυτούς προστίθενται 5 βοσκοί οι οποίοι εργάστηκαν από 16 έως 24 ημερομίσθια ο καθένας κατά το διάστημα 6 έως 29 Ιουλίου 1944 και ακόμη 6 που εργάστηκαν 12 ημέρες τον ίδιο μήνα. Ο σημαντικός αριθμός των βοσκών σημαίνει ότι θα ήταν, αντιστοίχως, μεγάλος και ο αριθμός των ζώων που περιλαμβάνονταν στα γερμανικά ποίμνια είτε αυτά αποτελούσαν ανεξάρτητα «τμήματα», είτε είχαν προσκολληθεί στα ποίμνια των αναφερομένων στις αποδείξεις κτηνοτρόφων – βοσκών της περιοχής. Όπως μάλιστα προκύπτει από την κατάσταση των αποδείξεων πληρωμών περισσότεροι ήταν οι βοσκοί (και οι ημέρες που εργάστηκαν) τον μήνα Ιούλιο από αυτούς του Αυγούστου 1944. Το τελευταίο αυτό πρέπει να έχει σχέση με το γεγονός ότι οι Γερμανοί ετοιμάζονταν να αποχωρήσουν από την Καστοριά (και από την Ελλάδα) και πλέον δεν θα είχαν την ανάγκη των τοπικών ποιμνίων.         

Τα γερμανικά ποίμνια – ίσως, κυρίως, ποίμνια προβάτων – είχαν σχηματιστεί ή από κατασχέσεις ζώων που έλαβαν χώρα σε βάρος των κτηνοτρόφων του νομού ή από αγορές, τη δαπάνη των οποίων είχε καταβάλει υποχρεωτικά ο δήμος Καστορίας. Από τις αποδείξεις προκύπτει, επίσης, ότι ο βοσκός Κοσμάς Α. μεταφέρει γάλα, προφανώς από τους χώρους βοσκήσεως, προς το γερμανικό φρουραρχείο σε δύο περιόδους: κατά το διάστημα 11 ημερών [από 12 έως 22 Ιουλίου] και 4 ημερών εντός του πρώτου δεκαημέρου του Αυγούστου. Επομένως, ο κατακτητής εξασφάλισε τις ανάγκες του σε κρέας και γάλα, από την δημιουργία, με τον τρόπο που αναφέραμε παραπάνω,  των «γερμανικών ποιμνίων».

Το ημερομίσθιον κάθε ποιμένος ήταν 1.000.000 μέχρι την 19η Αυγούστου και εν συνεχεία αναπροσαρμόσθηκε, σχετικώς, και  από την 20ήν Αυγούστου ορίσθηκε στο ποσόν των 3.000.000 δραχμών. Γλίσχρα αμείβονταν οι απασχολούμενοι άνδρες· οι ραγδαίες αυξήσεις τιμών, κυρίως κατά το τελευταίο διάστημα της κατοχής, δεν επιτρέπουν να έχουμε έναν ασφαλή τρόπο εκτιμήσεως του ημερομισθίου σε σύγκριση με την τιμήν ενός βασικού προϊόντος διατροφής, όπως είναι επί παραδείγματι ο άρτος. Υπολογίζοντας – κατ’ ανάγκην - την μέση τιμή των 52.5 οκάδων κατά το διάστημα 24/7-6/8 διαπιστώνουμε ότι η τιμή οκάδος ανέρχεται σε 530.000 δρχ., επομένως  το ημερομίσθιο του βοσκού ανερχόμενο αυτό το διάστημα σε ένα εκατομμύριο, αντιστοιχεί στην αξία 2 οκάδων, περίπου, άρτου. Στο τέλος του Αυγούστου η μέση τιμή οκάδος άρτου θα ανέλθει στα 2.353.000 δρχ. περίπου και το ημερομίσθιο των 3 εκ. θα αντιστοιχεί σε λίγο περισσότερο από μία οκά άρτου. Για τους ποιμένες, μεγαλύτερη αξία από την αμοιβή τους (σε πληθωριστικά κατοχικά χαρτονομίσματα), αποτέλεσε η εξασφάλιση του καθημερινού τους άρτου, όπως φαίνεται από τις αντίστοιχες αποδείξεις πληρωμών - υπ’ αριθ.96, 104 και 124 - δυνατότητα την οποία τους παρείχε, ακριβώς, η εργασία τους στη φύλαξη και βόσκηση των γερμανικών ποιμνίων.

Συνολικά σε 68  αποδείξεις - καθώς προκύπτει από την δημοσιευόμενη παρακάτω κατάσταση - καταγράφονται τα ονοματεπώνυμα 38 ποιμένων, οι ημέρες εργασίας τους και τα ποσά τα οποία κατεβλήθησαν σε αυτούς από τον Δήμο Καστορίας.

Θεωρούμε ότι κανείς δεν θα μπορούσε τότε – και περισσότερο σήμερα – να καταλογίσει το παραμικρό σε βάρος όσων εργάστηκαν στα ποίμνια. Άλλωστε οι βοσκοί συμφώνησαν με την αρμόδια υπηρεσία του Δήμου και από αυτήν ελάμβαναν την ημερήσια αντιμισθία τους. Προτιμήσαμε όμως να μην δημοσιεύσουμε τα πλήρη ονοματεπώνυμα γιατί το ενδιαφέρον σήμερα, κατά την γνώμη μας, εστιάζεται στο γεγονός καθαυτό και όχι στο ποια ήταν τα συγκεκριμένα πρόσωπα τα οποία, τότε, εργάσθηκαν κάτω από εξαιρετικά δύσκολες και αδιευκρίνιστες (ακόμη)  συνθήκες, ως βοσκοί των «γερμανικών ποιμνίων».

Στη Θεσσαλονίκη, από τις πρώτες ημέρες της κατοχής, δημιουργήθηκε και στελεχώθηκε με υπαλλήλους του δήμου  η ειδική (δημοτική) Υπηρεσία εξυπηρετήσεως Αρχών Κατοχής, η οποία ήταν υποχρεωμένη να εκτελεί το πλήθος των απαιτήσεων όλων των στρατιωτικών μονάδων της περιοχής.  Στη Καστοριά, πολύ πιθανόν, την εξυπηρέτηση των αρχών κατοχής διεκπεραίωναν οι ίδιες εκείνες υπηρεσίες του δήμου, οι οποίες ρύθμιζαν και τις τρέχουσες δημοτικές υποθέσεις.

Το Ταμείον του Δήμου θα αποζημιώσει τους 38 συνολικά δικαιούχους ποιμένες  που αναφέρονται στις 68 αποδείξεις, όπως εξάλλου θα καταβάλει τις δαπάνες για την μεταφορά του γάλακτος και την προμήθεια άρτου προς τους ποιμένες, επίσης και τα απαιτούμενα ποσά για την αγορά ασβέστη και σαρώθρων «προς χρήσιν των Γερμανικών αρχών Κατοχής»· το Ταμείο επίσης θα αποδώσει τα οδοιπορικά στους 3 επισήμους αλλά και τα βοηθήματα στους δύο - προφανώς αναξιοπαθούντες - δημότες της πόλεως.

Εικόνα 2. «Κατάστασις πληρωμής …δικαιούχου δι’ εργασίαν προσφερθείσαν υπ’ αυτού προς τας Γερμανικάς Αρχάς Κατοχής, εν Καστορία, 28 Δεκεμβρίου 1943».

Εκτός του «Φακέλλου Βοσκών» εντοπίσαμε,   στο αρχείο Νέστορος Καββαδά, 3 «Καταστάσεις πληρωμής …δικαιούχου/-χων δι’ εργασίαν προσφερθείσαν …προς τας Γερμανικάς αρχάς κατοχής». Στη πρώτη αναφέρεται ως αιτία πληρωμής το «καθάρισμα 2 καπνοδόχων του Γερμανικού Στρατώνος (αποθήκη Επιστρατεύσεως)», στη δεύτερη η «αμοιβή μιας κλειδαργιάς και η κατασκευή ενός κλείθρου του Γ’ Δημοτικού Σχολείου χρησιμοποιουμένου υπό των Γερμανικών Στρατευμάτων Κατοχής» και στην τρίτη η δαπάνη «δια τοποθέτηση 2 θερμαστρών – δια κατασκευήν 3 θερμαστροσωλήνων και μιας γωνίας…- [και] δια την αξίαν ημισείας οκάς καρφοβελονών…».

Παρ’ όλον ότι τα παραπάνω στοιχεία είναι ποσοτικώς περιορισμένα, εν τούτοις προδιαγράφουν και για το νομό Καστοριάς μία κατάσταση όμοια με εκείνη που είναι γνωστόν ότι διαμορφώθηκε, εξ αιτίας της γερμανικής κατοχής, σε ένα μεγάλο νομό  (επί παραδείγματι της Θεσσαλονίκης) – κατάσταση, η οποία υπήρξε (και για τις δύο αυτές περιοχές) το ίδιο εξουθενωτική σε ό,τι αφορά τις οικονομικές και τις εν γένει υλικές ζημίες τις οποίες υπέστησαν καθώς, οι κατακτητές, κατά τρόπο συστηματικό, τις απομύζησαν από την πρώτη έως την τελευταία ημέρα της εξουσίας τους. Βεβαίως οι υλικές επιπτώσεις  έπονται των καταστροφών σε ανθρώπινο δυναμικό τις οποίες επέφεραν οι κατακτητές στους δύο νομούς: η Κλεισούρα υπάγεται στο νομό Καστοριάς και ο Χορτιάτης στο νομό Θεσσαλονίκης. Αλλά ακόμη, κοινή υπήρξε και η μοίρα των δύο σπουδαίων εβραϊκών κοινοτήτων Καστοριάς και Θεσσαλονίκης, οι οποίες εξολοθρεύτηκαν, σχεδόν ολοσχερώς, από τους Γερμανούς κατά την εκτόπισή τους στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως της Κεντρικής Ευρώπης.

Κατάσταση «Αποδείξεων πληρωμής»

	ονοματεπώνυμο	ημερομηνία πληρωμής	ημερο μίσθια	διάστημα εργασίας	αιτία πληρωμής	ποσό πληρωμής
38	ΚΩΝ/ΝΟΣ Σ.	22/7/1944			Βοσκή ποιμνίων	7000000
39	ΧΡΗΣΤΟΣ Ρ.	22/7/1944				12000000
40	ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α.	22/7/1944				12000000
41	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Α.	22/7/1944			[ΒΟΣΚΟΣ=64]	12000000
42	ΖΗΣΗΣ Α.	22/7/1944				12000000
43	ΧΡΗΣΤΟΣ Ρ.	22/7/1944				12000000
44	ΑΛΕΞΙΟΣ Ε.	22/7/1944				12000000
45	ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ρ.	22/7/1944				12000000
46	ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Ο.	22/7/1944				12000000
47	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ω.	22/7/1944				12000000
48	ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Α.	22/7/1944			[ΒΟΣΚΟΣ=78]	12000000
49	Μ. ΤΣΑΚΙΡΗΣ	22/7/1944			οδοιπορικά έξοδα	200000000
50	Γ. ΒΟΥΪΤΣΗΣ	22/7/1944			οδοιπορικά έξοδα	200000000
51	ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ	22/7/1944			οδοιπορικά έξοδα	200000000
52	ΠΕΤΡΟΣ Π.	25/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
53	ΣΤΕΡΓΙΟΣ Α.	25/7/1944	12		Βοσκή ποιμνίων	12000000
54	ΑΡΓΥΡΙΟΣ Α.	26/7/1944	12	6-17/7/44	Βοσκή ποιμνίων	12000000
55	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σ.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
56	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
57	ΜΙΧΑΗΛ Π.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
58	ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο.	26/7/1944	4	7-10/7/44	Βοσκή ποιμνίων	4000000
59	ΛΑΜΠΡΟΣ Λ.	26/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
60	ΙΩΑΝΝΗΣ Α.	26/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
61	ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Α.	26/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
62	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ω.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
63	ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
64	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Α.	27/7/1944	5	11-15/7/44	Βοσκή ποιμνίων	5000000
65	ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Κ.	27/7/1944	14	6-19/7/44	Βοσκή ποιμνίων	14000000
66	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.	27/7/1944	7	6-12/7/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
67	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ε.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
68	ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Σ.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
69	ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ω.	27/7/1944	17	6-22/7/44	Βοσκή ποιμνίων	17000000
70	ΚΩΝ/ΝΟΣ Ο.	29/7/1944	6	23-28/7/44	Βοσκή ποιμνίων	6000000
71	ΛΑΜΠΡΟΣ Λ.	29/7/1944	7	23-29/7/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
72	ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Σ.	29/7/1944	7	23-29/7/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
73	ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Α.	29/7/1944	7	23-29/7/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
74	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ε.	29/7/1944	7			7000000
75	ΙΩΑΝΝΗΣ Α.	29/7/1944	7	23-29/7/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
76	ΠΕΤΡΟΣ Π.	29/7/1944	6	23-28/7/44	Βοσκή ποιμνίων	6000000
77	ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ο.	29/7/1944			40 οκάδες ασβέστη	60000000
78	ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Α.	1/8/1944	5	9-13/7/44	Βοσκή ποιμνίων	5000000
79	ΙΩΑΝΝΗΣ Ζ.	3/8/1944	5		φύλαξη προβάτων	5000000
80	ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α.	22/7/1944	7		Βοσκή ποιμνίων	7000000
81	ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α.	23/7/1944	10		Βοσκή προβάτων	10000000
82	ΚΟΣΜΑΣ Α.	27/7/1944	11	12-22/7/44	Μεταφορά γάλακτος	11000000
83	ΚΟΣΜΑΣ Α.	29/7/1944	5	23-27/7/44	Βοσκή ποιμνίων	5000000
85	ΠΑΝΤΕΛΗΣ Α.	5/8/1944	10		Βοσκή προβάτων	10000000
86	ΘΩΜΑΣ Α.	5/8/1944	15	6-21/7/44	Βοσκή ποιμνίων	15000000
87	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.	29/7/1944	7	23-29/7/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
88	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.	5/8/1944	7	30/7-5/8/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
89	ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Α.	5/8/1944	7	30/7-5/8/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
90	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ε.	5/8/1944	7	30/7-5/8/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
91	ΛΑΜΠΡΟΣ Λ.	5/8/1944	7	30/7-5/8/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
92	ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Σ.	5/8/1944	7	30/7-5/8/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
93	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σ.	7/8/1944	14		[ΠΟΙΜΗΝ=55]	14000000
94	ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ Ι.	8/8/1944	7		Βοσκή ποιμνίων	7000000
96	ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Τ.	6/8/1944		24/7-6/8/44	52,5 οκάδες άρτου	27825000
97	ΜΙΚΗΣ Η.	8/8/1944			10 σάρωθρα	54000000
98	ΧΡΗΣΤΟΣ Π.	8/8/1944	5	06-10/7/44	Βοσκή ποιμνίων	5000000
99	ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο.	29/7/1944	7	23-29/07/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
100	ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο.	9/8/1944	7	30/7-5/8/44	Βοσκή ποιμνίων	7000000
101	ΚΟΣΜΑΣ Α.	10/8/1944	4		Μεταφορά γάλακτος δια λέμβου	4000000
102	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σ.	19/8/1944	14		Βοσκή ποιμνίων	14000000
103	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ε.	19/8/1944	14		[Βοσκή ποιμνίων =90]	14000000
104	ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ Τ.	21/8/1944		10-21/8/44	Αντίτιμον άρτου	24000000
106	ΙΩΑΝΝΗΣ Ε.	23/8/1944	8		Βοσκή ποιμνίων	8000000
107	ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Σ.	23/8/1944	14		Βοσκή ποιμνίων	14000000
108	ΕΥΘΥΜΙΟΣ Ζ.	24/8/1944	8	12-19/8/44	Βοσκή ποιμνίων	8000000
109	ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ω.	19/6/1944			1,25 οκά κρέατος	5200000
111	ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α.	25/8/1944	24		Βοσκή προβάτων	24000000
112	ΛΑΜΠΡΟΣ Λ.	26/8/1944	9	6-14/8/44	Βοσκή ποιμνίων	9000000
113	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σ.	26/8/1944	7	20-26/8/44	Βοσκή ποιμνίων	21000000
114	ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Σ.	26/8/1944	7	20-26/8/44	Βοσκή ποιμνίων	21000000
115	ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ε.	26/8/1944	7	20-26/8/44	Βοσκή ποιμνίων	21000000
116	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.	26/8/1944	21		Βοσκή ποιμνίων	35000000
122	ΕΥΘΥΜΙΟΣ Ζ.	26/8/1944	7	20-26/8/44	Βοσκή ποιμνίων	21000000
123	ΙΩΑΝΝΗΣ Ε.	26/8/1944	7	20-26/8/44	Βοσκή ποιμνίων	21000000
124	ΣΤΕΡΓΙΟΣ Τ.	2/9/1944			42 οκάδες + 200 δράμια άρτου	100000000
125	ΣΩΤΗΡΙΟΣ Ι.	28/8/1944			Βοήθημα	25000000
126	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σ.	2/9/1944	7		Βοσκή προβάτων	21000000
127	ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΑ Α.	25/8/1944			Βοήθημα	25000000

Εικόνα 3. Κατάσταση του συνόλου των αποδείξεων πληρωμής που ευρέθησαν μέσα στον «Φάκελο βοσκών», Ιούλιος και Αύγουστος 1944 [εκτός από δύο].

Υστερόγραφο. Είχαμε τελειώσει το μικρό κείμενο όταν εντοπίσθηκε η φωτογραφία που δημοσιεύεται παρακάτω, στο τέλος της μελέτης. Την προ-δημοσιεύσαμε στο διαδίκτυο και στη σελίδα «Παλιές φωτογραφίες της Καστοριάς». Από τα σχόλια προέκυψε, εν τέλει,  ότι είναι πράγματι φωτογραφία της Καστοριάς. Επί πλέον, δύο μέλη της ομάδος σημείωσαν δύο ενδιαφέρουσες πληροφορίες: ο κ Babis Papathanasiou ότι «Τα πρόβατα [στη φωτογραφία] βόσκουν εκεί που κάποτε ήταν οι μπαξέδες και το έλος του Χασάν κατή» και η κ. Zwh Xatzimaga ότι «υπήρχαν και άλλα πρόβατα κατά το έτος 1956 τα οποία βοσκούσανε στον Προφήτη Ηλία». Η φωτογραφία είναι νεότερη, ίσως,  κατά μία δεκαετία τουλάχιστον από τον χρόνο της δημιουργίας των ποιμνίων κατά τη διάρκεια της Κατοχής και βεβαίως δεν έχει άμεση σχέση με το θέμα της μελέτης μας. Εν τούτοις συγκρατεί μια εικόνα που σίγουρα μοιάζει με εκείνη των «γερμανικών ποιμνίων» και γι’ αυτό την δημοσιεύουμε εδώ, στο τέλος του κειμένου.  

Εικόνα 4. Τοπική Διοίκησις – Παράρτημα Καστορίας, Βεβαίωσις: η αναφερομένη μονάδα δικαιούται να παραλάβει πέντε σάρωθρα.[εγκρίνεται από την Περιφερειακή διοίκηση Φλωρίνης – Παράρτημα], 7-8-1944. Τελικώς αγοράστηκαν 10 σάρωθρα, με δαπάνη του Δήμου, και παραδόθηκαν «προς χρήσιν των Γερμανικών αρχών Κατοχής».  

Εικόνα 4α. Απόδειξις πληρωμής «δια την αξίαν δέκα σαρώθρων προς χρήσιν των Γερμανικών αρχών Κατοχής, 8 Αυγούστου 1944».

Εικόνα 5. Απόδειξη πληρωμής για ποσότητα άρτου «χορηγηθέντος εις τους ποιμένας των Γερμανικών Ποιμνίων, 2 Σεπτεμβρίου 1944».

Εικόνα 6. Καστοριά: πρόβατα βόσκουν σε περιοχή της πόλεως