[Θεσσαλονίκη, Εβραίοι 4 * Thessaloniki, Jews 4]: parva iudaica thessalonicensia IV

[Θεσσαλονίκη, Εβραίοι 4 * Thessaloniki, Jews 4]: parva iudaica thessalonicensia IV

1.                Αίτησις [30] νηματεμπόρων Θεσσαλονίκης [εβραίων και χριστιανών] προς το Εμπορικόν και Βιομηχανικόν Επιμελητήριον Θεσσαλονίκης, 3 Σεπτεμβρίου 1942 και σχετικό σχέδιον εγγράφου του Επιμελητηρίου προς την Αυτόνομον Υπηρεσίαν Επισιτισμού Μακεδονίας * Application from [30] yarntraders of Thessaloniki [Jews and Christians] to the Commercial and Industrial Chamber of Thessaloniki, 23 September 1942 and a draft document of the Chamber to the Autonomous Food Services of Macedonia, 8 September 1942.

  

1	Μεναχέμ Ρούσσο	12	Κ. Σανιδάς	22	Ιακώβ Άντζελ & Υιοί
2	Σταύρος Καμσίζογλου	13	Ξενοκρ. Γρηγοριάδης	23	Γαβριήλ Πάρδο
3	Μπιβάς & Ματαράσσο	14	Θεόδωρος Πηλείδης & αδελφός	24	Δ. Αβράμ Αλμπέλδα
4	Son Μ. Ναχμία	15	Α. Κοέν	25	Μ. Πολυζωίδης
5	Μ. Χατζημιχάλης [Αθήναι], Υποκατάστημα	16	Αδελφοί Αδαμζίλογλου	26	Μωΰς Μπενσουάν )
6	Σαλτιέλ Σ. Σαρράνο [Σαλαμόν Σ. Σαρράνο]	17	Σολομών Σαμουήλ Φλωρεντίν	27	Αρών Λεβύ
7	Σουστιέλ & Ματαράσσο	18	Υιοί Ιωσήφ Βασιλόγλου	28	Ααρών Ο. Αλλαλούφ
8	Σολομών Ρ. Μπενβενίστε	19	Δ. Νικήτας (;)	29	Σολομών Μ. Φαρατζή
9	Ιωάν. Μηχαηλίδης	20	Μωϋς Ερρέρα (;)	30	Ελί Ισ. Μασότ
10	Πέτρος Ν. Καραδήμου	21	Ιωσήφ Μ. Ναχμίας & Υιός
11	Γεώργιος Αρ. Χαρτάς

Σύμφωνα με την παραπάνω αίτηση, η Αυτόνομος Υπηρεσία Επισιτισμού της Γεν. Διοικήσεως Μακεδονίας  – Α.Υ.Ε.Μ., εξέδωσε διατακτικές βάσει των οποίων οι νηματέμποροι, εκτελούντες διαταγή της Στρατιωτικής Διοικήσεως Θεσσαλονίκης – Αιγαίου, έπρεπε να παραδώσουν το σύνολον των κατεχομένων υπ’ αυτών νημάτων  στην Ομοσπονδία Γεωργικών Συνεταιρισμών, στην Θεσσαλονίκη. Οι αιτούντες ενημερώνουν το Επιμελητήριο ότι παρά τις επανειλημμένες παρακλήσεις των προς την Α.Υ.Ε.Μ. δεν έλαβαν ακόμα γνώση του περιεχομένου της σχετικής διαταγής του Στρατιωτικού Διοικητή, αλλά, όπως έχουν πληροφορηθεί «εξωδίκως»,  η διαταγή αυτή αφορά την συγκέντρωση συγκεκριμένων νημάτων [τετράκλωνα No20],  τα οποία όμως οι ίδιοι δεν διαθέτουν. Ζητούν, επομένως, από το Επιμελητήριο να παρέμβει και να ενεργήσει προκειμένου να αρθεί η γενομένη εις βάρος τους αδικία. Τέλος, δηλώνουν ότι είναι πρόθυμοι να συνεισφέρουν νήματα «δι’ οιανδήποτε ανάγκη κοινού ενδιαφέροντος» και μάλιστα σε τιμή κατώτερη της «τρεχούσης πραγματικής τιμής».

Το Επιμελητήριο παρεμβαίνει και, όπως φαίνεται από το Σχέδιο εγγράφου του Επιμελητηρίου προς την Α.Υ.Ε.Μ.,  ο Πρόεδρος του Αλ. Κράλλης συμφώνησε με τον αρμόδιο της Στρατιωτικής Διοικήσεως κ. Γκρόττε να συσταθούν δύο επιτροπές, οι οποίες θα αναλάβουν την διαχείριση των νημάτων, υπό την εποπτεία και τον έλεγχο του Επιμελητηρίου και της Α.Υ.Ε.Μ. Σημειώνεται ότι για την διάθεση των νημάτων και από τις δύο επιτροπές, σύμφωνα με το Σχέδιο, φαίνεται ότι λαμβάνονται υπ’ όψιν οι ανάγκες των λαϊκών τάξεων αποκλειστικώς στην μία περίπτωση (νήματα κατεχόμενα υπό των βιομηχάνων) και ισοτίμως με τις παραγγελίες των Γερμανικών Στρατιωτικών Υπηρεσιών[!!] στην δεύτερη περίπτωση (νήματα κατεχόμενα υπό των εμπόρων). Είναι άλλωστε σύνηθες κατά την διάρκεια της κατοχής οι υπεύθυνοι [είτε οι κατακτητές είτε οι υπηρεσίες του Δημοσίου] να προτάσσουν, στα έγγραφα και στις ανακοινώσεις των, την φροντίδα τους για τις ανάγκες των λαϊκών τάξεων.       

Επανέρχομαι στην αίτηση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το, θετικό, γεγονός ότι εξακολουθεί ακόμα [Σεπτέμβριος 1942] να αντιμετωπίζεται από κοινού,  από χριστιανούς και εβραίους πολίτες, κάθε πρόβλημα –  κάθε αδικία, η οποία γίνεται εις βάρος συγκεκριμένης μικτής ομάδος εμπόρων ή επιχειρηματιών. Οι έμποροι [εδώ οι νηματέμποροι] ενεργούν μαζί, εβραίοι και Χριστιανοί, αλλά και το Επιμελητήριο παρεμβαίνει εξ ονόματος  και υπέρ όλων όσων, εκ των μελών του, θίγονται με πράξεις της Διοικήσεως. Το Επιμελητήριο και οι χριστιανοί έμποροι εξακολουθούν να συνεργάζονται κανονικά με τους εβραίους συμπολίτες τους, παρ’ ότι γνωρίζουν την ιδιαίτερη στάση των Γερμανών απέναντι στους εβραίους, συνολικά και απέναντι στους Θεσσαλονικείς εβραίους, ειδικότερα.

Πολλές φορές ένα έγγραφο δεν είναι μόνον το κείμενο το οποίον περιέχεται σε αυτό, αλλά είναι κάτι περισσότερο και, αρκετά συχνά, ένα έγγραφο μεταφέρει, μαζί με το κείμενο, έντονα ίχνη από την παρουσία του ανθρώπου και του κατοικημένου χώρου, εδώ των πολιτών  και του χώρου της Θεσσαλονίκης. Το παραπάνω έγγραφο υπογράφουν 30 έμποροι νημάτων και οι περισσότεροι από αυτούς βάζουν και την σφραγίδα τους, έτσι ώστε  να αποτυπώνεται η πραγματική εικόνα της πόλεως εκείνον τον χρόνο και όλους τους προηγουμένους. Χριστιανοί και εβραίοι, ο ένας δίπλα στον άλλον, αν κοιτάξει κανείς οριζοντίως το έγγραφο ή ο ένας στη σειρά με τον άλλο, αν παρατηρήσει κανείς τις τρεις στήλες των υπογραφών. Ένα μίγμα ανθρώπων στο φύλλο του χαρτιού, ακανόνιστα, έτσι όπως θα πέρασε το έγγραφο από τα καταστήματα των εμπόρων για να το υπογράψουν. Εδώ οι εβραίοι υπογράφουν στα ελληνικά με καλό γραφικό χαρακτήρα ή στα γαλλικά.  Αυτό το έγγραφο ανήκει στο είδος εκείνο των εγγράφων, στα οποία με ενδιαφέρει (και με συγκινεί)  περισσότερο, συνήθως,  το μέρος με τις υπογραφές και τις σφραγίδες, από το ίδιο το κείμενο. Σε αυτό, το τελευταίο μέρος, μένει το εντονότερο σημάδι της παρουσίας του ανθρώπου και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο χώρο. Υπογράφουν άνθρωποι - πρόσωπα και από τα δύο σύνολα των πολιτών της Θεσσαλονίκης, χριστιανοί και εβραίοι και αυτών τα καταστήματα [μαζί με όλα τα άλλα] διαμορφώνουν τον εμπορικό ιστό της πόλεως. Στο τελευταίο μέρος του εγγράφου είναι που αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο η εικόνα των πολιτών και της πόλεως, όπως ήτανε μέχρι τότε – τους τελευταίους μήνες του 1942. Ακόμα και η μικρή αλλά καίρια προσθήκη «κατωτέρας της» [τρεχούσης τιμής] αντί της «βάσει» [τρεχούσης τιμής] ασκεί επάνω μου μία περίεργη γοητεία. Ποιος έγραψε την διόρθωση - προσθήκη; Με ποιόν ή με ποιους προηγουμένως συνεννοήθηκε; [Κοιτάζοντας το έγγραφο νομίζω ότι η διόρθωση – προσθήκη είναι γραμμένη με το χέρι του Γαβριήλ Πάρδο]. Τέτοια έγγραφα αισθάνομαι σαν να κρατούν και σήμερα κάτι από την ζωή όσων αναφέρονται σε αυτά – άλλωστε το εκράτησαν στα χέρια τους και το διάβασαν, πριν υπογράψουν, 30 επαγγελματίες της πόλεως και οι περισσότεροι από αυτούς, δυστυχώς, λίγους μήνες αργότερα, εκτοπίζονταν [και χανόντανε] οριστικά από την πόλη τους – και για την πόλη τους.  

Υ.Γ.1 Είχα τελειώσει με τα δύο έγγραφα αυτής της σειράς και τα συνοδευτικά κείμενα, όταν ασχολήθηκα  με ένα μικρό αρχείο της Εμπορικής Τραπέζης. Έψαχνα τα επίθετα Μπενμαγιόρ και Λεών [της Βιομηχανίας Σάπωνος Λεών & Γιάκος] στους φακέλους με το γράμμα Μ και Λ [αρχικό επωνύμου] στο εξώφυλλο, όταν σε ένα έγγραφο πρόσεξα το όνομα: Ε. Μασσότ, ο τελευταίος ο οποίος υπέγραψε την Αίτηση των 30 νηματεμπόρων. Αμέσως κοίταξα την χρονολογία του εγγράφου: 15 Ιουλίου 1949. Σώθηκε! Σκέφτηκα αμέσως με ικανοποίηση, η οποία έγινε μεγαλύτερη όταν είδα ότι στην νέα εταιρεία του 1949 συμμετέχει και ο υιός του, ο Ισαάκ Μασσότ. Επομένως σώθηκαν και οι δύο, πατέρας και υιός Μασσότ. Υπήρξε και μικρή συνέχεια με τα έγγραφα και τους Μασσότ - ευρέθη δηλαδή ακόμα ένα έγγραφο, του 1935, σε άλλον φάκελο με το αρχικό Μ, για τον Ελί Μασσότ. Σύμφωνα με το τελευταίο αυτό έγγραφο, μία δίφυλλη Αγγελία του Μαΐου 1935, διαλύεται η Εταιρεία Ναχμίας & Μασσότ, αναλαμβάνει το ενεργητικόν και το παθητικόν ο Ελί Ισ. Μασσότ και συνεχίζει τις εργασίες [βαμβακερά νήματα και ψιλικά] υπό την νέαν επωνυμία. Το κατάστημα του Ελί Μασσότ, προπολεμικά, ευρίσκεται στην οδό Συγγρού 4 και σε αυτό θα επιστρέψει μετά τον πόλεμο, στον ίδιο χώρο και με τον ίδιο αριθμό τηλεφώνου, όμως σε μία διαφορετική πόλη. Παρακάτω δημοσιεύονται οι δύο Αγγελίες ιδρύσεως των Εταιρειών με χρονολογική σειρά, πρώτη αυτή του 1935 και στην συνέχεια αυτή του 1949. Η πρώτη είναι δίφυλλη και στα δύο φύλλα είναι τυπωμένο το κείμενο της Αγγελίας στα ελληνικά και στα γαλλικά. Ο Ελί Μασσότ υπογράφει στα γαλλικά και στα δύο κείμενα της Αγγελίας ενώ στο κείμενο της δεύτερης Αγγελίας του 1949 υπογράφει στα ελληνικά, όπως στα ελληνικά υπογράφει και στην Αίτηση των 30 νηματεμπόρων το 1942.    

Υ.Γ.2 Τα πρόσφατα αρχεία ενίοτε παρουσιάζουν καλές εκπλήξεις.  Συμπληρώνεται με απρόσμενους τρόπους - με τις πληροφορίες  οικείων ή γνωστών αλλά και με νέα ευρήματα - το πρόσωπο αυτών, οι οποίοι καταγράφονται στο έγγραφο απλώς σαν ένα ονοματεπώνυμο - την συγκεκριμένη ημερομηνία, στην Θεσσαλονίκη.

Επικοινώνησε μαζί μου από την Αθήνα ο κ. Βίκτωρ Καμχή και μου σημείωσε ότι ο υπογράφων (στον αριθ.21) Ιωσήφ Μ. Ναχμίας είναι ο παππούς του, η μία από τις δύο ρίζες, εδώ αυτή από την πλευρά της μητέρας του.     

Επίσης επικοινώνησε μαζί μου και η κ. Στέλλα Σαλέμ, η οποία με ενημέρωσε ότι ο Ελί Μασσότ,  είναι ο παππούς της, πατέρας της μητέρας της. Από την κ. Σαλέμ έμαθα ότι το ζεύγος Μασσότ είχε τρία παιδιά, εκ των οποίων το ένα πέθανε πριν από τον πόλεμο και τα άλλα δύο είναι ο Ισαάκ και η Λουΐζα. Ο Ισαάκ παντρεύτηκε κατά την διάρκεια της Κατοχής την Αλίκη Ουζιέλ, εβραία από την Θεσσαλονίκη, εκρύφθησαν στην Αθήνα και εσώθησαν, έπειτα έμειναν στην Θεσσαλονίκη μέχρι, περίπου,  το 1955. Επειδή δεν άντεχαν την μεταπολεμική εικόνα της Κοινότητος, μετέβησαν στο Ισραήλ. Έκαμαν δύο παιδιά, το πρώτο γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και το δεύτερο στο Ισραήλ. Σήμερα ζει η Αλίκη  και το ένα παιδί τους στο Ισραήλ, και το άλλο παιδί  του ζεύγους ζει στον Καναδά. Η Λουΐζα Μασσότ παντρεύτηκε τον Ιωσήφ Σαλέμ και έκαμαν τρία τέκνα, το ένα από αυτά είναι η κυρία Στέλλα Σαλέμ.

Η κ. Σαλέμ είχε την καλοσύνη να μου επιτρέψει να αντιγράψω και να δημοσιεύσω εδώ μία φωτογραφία που είχε μαζί της, μία φωτογραφία –  εξαιρετικό δώρο για μένα: Οι διασωθέντες πατέρας και υιός, Ελί και Ισαάκ Μασσότ, στην Θεσσαλονίκη το 1945, λίγο χρόνο μετά την επιστροφή τους. Στο κέντρο της φωτογραφίας, γλυκύτατος ο Ελί Μασσότ και στα αριστερά του, ο υιός του Ισαάκ. Θα μπορούσε κανείς, αν δεν γνώριζε, να τους θεωρήσει δύο συνηθισμένους ανθρώπους,  μπροστά στο φακό, δύο ανθρώπους μάλιστα με καλή διάθεση, ανάμεσα σε φίλους και γνωστούς.

Την κ. Σαλέμ ευχαριστώ πολύ και για την φωτογραφία αλλά και γιατί κοιτάζοντας το πρωτότυπο έγγραφο συμπλήρωσε δύο κενά στην ανάγνωση των υπογραφών και διόρθωσε το όνομα ενός ακόμα  προσώπου, από τους τριάντα νηματεμπόρους.

Ελπίζω και οι δύο, η κ. Σαλέμ και ο κ. Καμχή, αργότερα, να μου επιτρέψουν χάριν των Μασσότ και Ναχμία του εγγράφου, να παρουσιάσω εδώ φωτογραφίες των οικογενειών τους, στην Θεσσαλονίκη.      

2.                Υπόμνημα 8 σακκεμπόρων [εβραίων και χριστιανών] προς τον Υπουργόν Γενικόν Διοικητήν Μακεδονίας [Β. Συμωνίδη] και σχετική αίτησις προς το Εμπορικόν και Βιομηχανικόν Επιμελητήριον Θεσσαλονίκης, 2 Σεπτεμβρίου 1942  * Μemo of 8 sack traders  [Jews and Christians] to the Minister General Commander of Macedonia [B. Symonidis] and related application to the Commercial and Industrial Chamber of Thessaloniki, September 2nd, 1942

Με την αίτησή τους οι 8 σακκέμποροι [5 εβραίοι και 3 χριστιανοί] γνωστοποιούν στο Επιμελητήριο ότι κατόπιν αποφάσεως του Υπουργού Γενικού Διοικητού Μακεδονίας, όργανα της Διοικήσεως «προέβησαν εις την επίταξιν (ορθότερον αρπαγήν) των εις τα καταστήματά τους ευρεθέντων σάκκων». Επισυνάπτουν αντίγραφον υπομνήματος, το οποίον υπέβαλαν στην Γενική Διοίκηση και ζητούν την παρέμβαση του Επιμελητηρίου, προκειμένου η Γεν. Διοίκησις να αναθεωρήσει τις «γλισχρότατες» τιμές επιτάξεως των σάκων.

Όπως φαίνεται από το υπόμνημα οι αιτούντες σακκέμποροι είχαν υποστεί μία πρώτη επίταξη των εμπορευμάτων τους «κατά την έναρξιν του ελληνοϊταλικού πολέμου…δια τας ανάγκας του μαχομένου στρατού» και για την επίταξη αυτή, λόγω των πολεμικών γεγονότων και εν συνεχεία της κατοχής, δεν εισέπραξαν αποζημιώσεις. Τώρα, κατά την διάρκεια της κατοχής, επειδή έπαυσε η εισαγωγή κενών σάκων, αναγκάζονται να αγοράζουν παλαιά σακιά, να τα επιδιορθώνουν γυναίκες - εργάτριες και εν συνεχεία  οι έμποροι να τα μεταπωλούν με ένα μικρό κέρδος. Οι 8 σακκέμποροι προτείνουν τον σχηματισμό Επιτροπής, η οποία θα καθορίσει δίκαιες (και αναθεωρημένες) τιμές επιτάξεως, δεσμευτικές και για τα δύο μέρη: την Διοίκηση και τους αιτούντες. Διαφορετικά προτείνουν να τους επιστραφούν οι σάκοι και οι ίδιοι παραιτούνται από κάθε αξίωση  για την «μέχρι τούδε χρήσιν και φθορά των». Αυτή η τελευταία προτεινομένη ρύθμιση εκ μέρους των αιτούντων,  αλλά και  όλη η σειρά των παρατιθεμένων γεγονότων πείθει, αφενός ότι οι σακκέμποροι έχουν το δίκαιο με το μέρος τους και αφετέρου ότι  η Διοίκηση προκειμένου να οργανώσει την συγκέντρωση των σιτηρών – υποχρέωση του κράτους - χρησιμοποιεί εξουθενωτικούς και αδίκους τρόπους συμπεριφοράς εις βάρος ενός είδους επαγγελματιών, εν προκειμένω των σακκεμπόρων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τόσον η αίτηση όσον και το υπόμνημα γράφονται και υποβάλλονται από δικηγόρο [Χαράλαμπος Τσώχος], ο οποίος χρησιμοποιεί όλα τα νομικά επιχειρήματα δια την υποστήριξη του συγκεκριμένου ζητήματος, αλλά παραλλήλως επικαλείται και γενικά στοιχεία δικαιοσύνης υπέρ του δικαίου των 8 σακκεμπόρων.

Σημειώνεται, τέλος, ότι τα κείμενα της Αιτήσεως και του Υπομνήματος είναι γραμμένα με αξιοπρέπεια. Ο δικηγόρος διεκδικεί τα δικαιώματα των πελατών του και ούτε μία στιγμή – ούτε σε μία αράδα ή φράση κειμένου – δεν διολισθαίνει στην επαιτεία ή στην έκφραση αδυναμίας των εμπόρων - πελατών του. Αντιθέτως επιμένει με σταθερό και σθεναρό τρόπο στην υπεράσπιση των συμφερόντων τους, λαμβάνοντας φυσικά υπ’ όψιν του τις αντικειμενικές συνθήκες των ημερών.         

  

 3.                Δύο έγγραφα σχετικά με τους Ισραηλίτες εμπόρους σάκων, Μάρτιος 1943 * Two documents on the Israelites sack traders, March 1943

Στο πρώτο έγγραφο ο Πρόεδρος της Επιτροπής Παιδικών Συσσιτίων Στυλ. Βαλιούλης ζητεί να πληροφορηθεί από το Επιμελητήριο εάν κατεσχέθησαν κενοί σάκκοι στους Ισραηλίτες εμπόρους, προκειμένου να ενεργήσουν και να προμηθευθούν από αυτούς τους σάκους  για τις ανάγκες των Παιδικών Συσσιτίων. Το Επιμελητήριο θα απαντήσει ότι δεν γνωρίζει εάν κατεσχέθησαν σάκοι και συνάμα διαβιβάζει πίνακα των «τέως σακκεμπόρων Ισραηλιτών» για να διευκολύνει τις περαιτέρω ενέργειες της Επιτροπής Παιδικών Συσσιτίων. Στο πίσω μέρος του εγγράφου της Επιτροπής σημειώνονται βιαστικά με μολύβι τα ονοματεπώνυμα όλων των σακκεμπόρων: των «τέως σακκεμπόρων Ισραηλιτών» και των χριστιανών σακκεμπόρων. Οι «τέως» είναι 11 και οι χριστιανοί 4, σε αυτούς τους 15 συμπεριλαμβάνονται και οι 8 [5 και 3], οι οποίοι μαζί είχαν υποβάλλει την Αίτηση και το Υπόμνημα τον Σεπτέμβριο του 1942, όταν η Α.Ε.Υ.Π. προχώρησε στην κατάσχεση των εμπορευμάτων τους. Μόνον  που τώρα τα ονόματά των είναι γραμμένα σε δύο διαφορετικές στήλες: αριστερά «οι τέως σακκέμποροι», έγκλειστοι οι ίδιοι στα γκέτο, και δεξιά οι χριστιανοί,  οι οποίοι συνεχίζουν στην ίδια περιοχή - καμιά φορά και πολύ κοντά στον ίδιο δρόμο [Ολυμπίου Διαμαντή]  με τα προσωρινώς κλειστά καταστήματα των  εβραίων - να εμπορεύονται, σε ένα χώρο και σε μία πόλη που ήδη έχει αλλάξει ριζικά.

Με αφορμή αυτό το γεγονός, ότι δηλαδή στις δύο ημερομηνίες 13 και 16 Μαρτίου 1943 η Επιτροπή Παιδικών Συσσιτίων και το Επιμελητήριο ασχολούνται ήδη με τους σάκκους των εβραίων σακκεμπόρων,  στους οποίους μάλιστα αναφερόμενο το Επιμελητήριο φροντίζει να προσθέσει την μικρή λέξη «τέως» - τέως σακκέμποροι γράφει – ο κ. Τζέκυ Μπενμαγιόρ μου αφηγήθηκε την παρακάτω ιστορία, η οποία αφορά την οικογένεια της συζύγου του, την οικογένεια Λεών, της βιομηχανίας σάπωνος. Μέλη της οικογενείας Λεών εσώθησαν, κρυπτόμενα στην Σκόπελο και στην Αθήνα κοντά σε χριστιανούς φίλους των. Όταν αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την Θεσσαλονίκη, φρόντισαν προηγουμένως να σώσουν τα οστά των προγόνων τους. Επρόλαβαν και πήραν τα οστά  του οικογενειακού τους τάφου από τα εβραϊκά νεκροταφεία, λίγο πριν εισβάλουν, για να τα ανασκάψουν, τα μηχανήματα των ιεροσύλων. Τα οστά κάθε προγόνου τοποθετήθηκαν μέσα σε σάκο και επάνω στον καθένα, σημειώθηκε το όνομα του/της προγόνου. Οι σάκοι με τα οστά φυλαχθήκανε στον χώρο του Εργοστασίου, προσωρινά,  μέχρι να  συνειδητοποιήσουν οι Λεών τι ακριβώς συμβαίνει στις ζωές των και να το αντιμετωπίσουν - και μέχρι να βρεθεί τρόπος να επανέλθουν στην γαλήνη τους οι νεκροί πρόγονοι. Όταν «τελείωσε» η κατοχή και επέστρεψαν στην πόλη τους οι επιζήσαντες Λεών, διαπίστωσαν ότι κάποιος ή κάποιοι  από αυτούς οι οποίοι  εισήλθαν και λεηλάτησαν το εργοστάσιο, είχαν αδειάσει τα σακιά  και έριξαν τα οστά σε σωρό –  αδειάσανε τα οστά και πήραν τα σακιά επειδή τους ήτανε χρήσιμα.    

   

4.                Επιστολές 11 εμπόρων ξυλείας [9 εβραίων και 2 χριστιανών] προς το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, με τις οποίες ενημερώνουν το Επιμελητήριο για τις διαθέσιμες ποσότητες οικοδομησίμου ξυλείας των καταστημάτων τους, Μάϊος 1940  * Letters of 11 wood merchants [9 Jews and two Christians] to the Commerce and Industry Chamber of Thessaloniki, which inform the Chamber about the available quantities of building timber within their stores, May 1940

Το Επιμελητήριο με επιστολή του εζήτησε από τους συγκεκριμένους [;] ξυλεμπόρους να το ενημερώσουν για τις ποσότητες οικοδομησίμου ξυλείας, τις οποίες διέθεταν στα καταστήματά τους, στο τέλος Απριλίου 1940. Οι έμποροι απαντήσανε αμέσως και έδωσαν τα στοιχεία των διαθεσίμων ποσοτήτων ξυλείας, τα οποία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Όπως προκύπτει από τον πίνακα την μεγαλύτερη ποσότητα οικοδομησίμου ξυλείας διαθέτει ο έμπορος Πέπο Βαένα και ακολουθούν ο Α. Γ. Μπενβενίστε και ο Κυριάκος Χατζηαντωνίου. Είναι γεγονός ότι μετά την κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία [1939] η Ελληνική Κυβέρνηση προετοιμαζόντανε εν όψει πιθανού πολέμου με την Ιταλία. Οι προετοιμασίες έγιναν συστηματικότερες το καλοκαίρι του 1940 και φυσικά πήραν άλλους ρυθμούς μετά τις 15 Αυγούστου.  Επομένως είναι πιθανόν η συγκέντρωση τέτοιων στοιχείων από το Επιμελητήριο να είχε σχέση με τις στρατιωτικές και πολιτικές συνθήκες, οι οποίες επικρατούσανε  αυτήν την περίοδο στην περιοχή, κυρίως στα σύνορα της Ελλάδος με την Αλβανία.      

  

5.                Ψήφισμα του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης επί τω θλιβερώ αγγέλματι του θανάτου του Ταμίου της Διοικούσας Επιτροπής  Ιακώβ Μόλχο, 10 Δεκεμβρίου 1940  * Resolution of the Commerce and Industry Chamber of Thessaloniki on the sad announcement of the death of the Treasurer of the Executive Committee Jacob Molho, 10 December 1940

Στις 9 Δεκεμβρίου 1940 πεθαίνει ο Ιακώβ Μόλχο, Ταμίας της Διοικούσης Επιτροπής του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης. Η Διοικούσα Επιτροπή συνεδρίασε εκτάκτως την επομένη και εξέδωσε  Ψήφισμα «επί τω θλιβερώ αγγέλματι του θανάτου» του Ιακώβ Μόλχο. Όπως φαίνεται από την σημείωση στο επάνω δεξιό μέρος του εγγράφου το Ψήφισμα εστάλη προς δημοσίευση στις εφημερίδες Εντεπαντάντ, Προγκρέ, Απογευματινή και στην Εφημερίδα των Βαλκανίων. Η Διοικ. Επιτροπή με το Ψήφισμα τιμά τον νεκρό με τον καλύτερο τρόπο – όπως ακριβώς αρμόζει στον άνδρα και στην θέση, την οποία κατείχε στην Επιτροπή και στην πόλη.

Είναι δύσκολη αλλά καλή εποχή για την Κοινότητα και την Ελλάδα. Χιλιάδες νέοι εβραίοι πολεμούν στο μέτωπο και σχεδόν όλοι οι ομόθρησκοί τους πίσω, στα μετόπισθεν, για πρώτη φορά ζούνε τον πόλεμο και  αντιμετωπίζουν τον πόλεμο της πατρίδας  με τον ίδιο τρόπο, όπως και οι χριστιανοί συμπολίτες τους.