[Θεσσαλονίκη, Εβραίοι 3 * Thessaloniki, Jews 3]: parva iudaica thessalonicensia III

[Θεσσαλονίκη, Εβραίοι 3 * Thessaloniki, Jews 3]: parva iudaica thessalonicensia III


Δύο εγκύκλιοι της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας και ένα έγγραφο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης σχετικά με την πλήρωση των κενών θέσεων εργασίας από «Έλληνες ανέργους» - των θέσεων οι οποίες δημιουργήθηκαν μετά τον εκτοπισμό των εβραίων, Μάρτιος και Ιούνιος 1943 – Άλλα 3 σχετικά έγγραφα * Two circulars of the General Administration of Macedonia and a document of Commercial and Industrial Chamber of Thessaloniki related to the filling of employment vacancies of " unemployed Greeks " - positions that were created after the deportation of Jews, March and June 1943 - Other 3 documents

Schwarze Milch der Frühe wir trinken sie abends

wir trinken sie mittags und morgens wir trinken sie nachts

wir trinken und trinken

…………………………………………………………………

P. C.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Υπηρεσία Ισραηλιτικών Υποθέσεων

Αριθ. Πρωτ. 5/418                                        Εν Θεσσαλονίκη τη 30 Μαρτίου 1943

                                                       Προς

    

          Άπαντας τους Οργανισμούς Δημοσίου Δικαίου

          και διάφορα Ασφαλιστικά Ταμεία και Ιδρύματα

          της Θεσσαλονίκης 

                                                       Ενταύθα

     Έχομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν υμάς όπως εντός

προθεσμίας οκτώ (8) ημερών από της κοινοποιήσεως της παρούσης,

υποβάλητε εις την Υπηρεσίαν Διαχειρίσεως Ισραηλιτικών περιου-

ών (Κτηματικόν Γραφείον Θεσσαλονίκης), αμελητεί και άνευ άλλης

 υπομνήσεως  ονομαστικάς καταστάσεις των αποχωρησάντων της υπη-

ρεσίας σας μισθωτών εν γένει ισραηλιτών υπαλλήλων, υπηρετών ή εργατών μετά

της υπηρεσίας ήν έκαστος εξ αυτών εξετέλει, των προσόντων των

και του μηνιαίου ή ημερησίου μισθού των, προκειμένου εις τας

θέσεις αυτών να τοποθετηθώσιν Έλληνες άνεργοι διοριζόμενοι

αρμοδίως παρά της συσταθείσης παρ’ ημών Ειδικής Επιτροπής εξευ-

ρέσεως και διορισμού μισθωτών εις τας Ισραηλιτικάς Επιχειρήσεις.

       Αι καταστάσεις αύται δέον να συνταχθώσι μετ’ απολύ-

του ακριβείας και υπ’ ευθύνη των Διευθυντών ή των Προέδρων εκά-

στου Οργανισμού ίνα η Επιτροπή, εν γνώσει των πραγματικών συν-

θηκών μιας εκάστης περιπτώσεως, πληρώση τας κενωθείσας θέσεις

δι’ Ελλήνων υπαλλήλων.

      Ο κοινωνικός σκοπός της ανωτέρω Επιτροπής, ήτις

μέλλει να επιληφθή της ρυθμίσεως του αναφερομένου έργου είναι

μέγας και δεν χρήζει ιδιαιτέρας αναπτύξεως, εφ’ όσον εις όλους

είναι γνωστόν ότι χιλιάδες νέων Ελλήνων, κοσμουμένων με επαρκή

προσόντα, παραμένουσιν από πολλών έτων άνεργοι, πυκνούντες διαρ-

κώς τας τάξεις του πνευματικού προλεταριάτου, προς ζημίαν του

Κοινωνικού συνόλου.

                                                      Ο

          Υπουργός Γενικός Διοικητής Μακεδονίας

                          

                     Β. ΣΙΜΩΝΙΔΗΣ

 

Αυτό είναι το κείμενο της εγκυκλίου της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας, το οποίον δημοσιεύεται παρακάτω στο πρωτότυπο – ένα από τα ακριβή αντίγραφα τα οποία έκαμε και αυθημερόν [30 Μαρτίου 1943] απέστειλε η Γενική Διοίκησις στους διαφόρους παραλήπτες της εγκυκλίου. Το συγκεκριμένο αντίγραφο εστάλη στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριου Θεσσαλονίκης και, όπως φαίνεται από την σφραγίδα άνω αριστερά, παρελήφθη στις 2 Απριλίου 1943. 

   Η εγκύκλιος της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας απευθύνεται προς άπαντας τους Οργανισμούς Δημοσίου Δικαίου και προς τα διάφορα Ασφαλιστικά Ταμεία και Ιδρύματα της Θεσσαλονίκης. Με αυτήν, στο πρώτο μέρος, ζητείται από τους παραλήπτες να συντάξουν και να αποστείλουν στην Υπηρεσία Διαχειρίσεως Ισραηλιτικών Υπηρεσιών - ΥΔΙΠ - κατάλογο των «αποχωρησάντων»  μισθωτών Ισραηλιτών υπαλλήλων, υπηρετών ή εργατών, προκειμένου να πληρωθούν οι κενές πλέον θέσεις  με «Έλληνες ανέργους». Η ειδική Επιτροπή, η οποία ήδη  έχει συσταθεί για να εξεύρει και να διορίσει μισθωτούς στις Ισραηλιτικές Επιχειρήσεις, αναλαμβάνει να διορίσει και τους αντικαταστάτες των απόντων Ισραηλιτών στις θέσεις των διαφόρων Ταμείων, Οργανισμών και Ιδρυμάτων.   Η εγκύκλιος αποστέλλεται στις 30 Μαρτίου, ενώ η πρώτη σειρά συρμών έφυγε από τον σταθμό 15 μέρες ενωρίτερα. Αυτές ακριβώς τις ημέρες, με όλους τους εβραίους στην διαδικασία εκτοπίσεως, ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Μακεδονίας Βασίλειος Σιμωνίδης, υπογράφει και αποστέλλει την παραπάνω εγκύκλιο προς τις Υπηρεσίες στις οποίες εργάζονταν, μέχρι πριν από λίγες ημέρες, μερικοί αποκλεισμένοι, τώρα, εβραίοι.

  Στο δεύτερο μέρος της εγκυκλίου επαναλαμβάνεται η χαρακτηριστική φράση:

«να πληρώση [η Επιτροπή] τας κενωθείσας θέσεις δι’ Ελλήνων υπαλλήλων», η οποία δεν αφήνει καμία αμφιβολία για έναν από τους κυριότερους στόχους της εγκυκλίου: να καταστήσει  σαφή, εκ μέρους της Διοικήσεως,  την διάκριση μεταξύ εβραίων και Ελλήνων. Κατά τον συντάκτη της εγκυκλίου, οι Ισραηλίτες της Θεσσαλονίκης δεν είναι [ήτανε] Έλληνες και συνεπώς η «αποχώρησή τους» επιτρέπει  να αντικατασταθούν στις εργασίες των με Έλληνες, και μάλιστα ανέργους.  Η θέση λοιπόν της Γενικής Διοικήσεως είναι συγκεκριμένη: αυτοί που εκτοπίζονται είναι Ισραηλίτες - δεν είναι Έλληνες και, επιπλέον, η «αποχώρησή τους» δημιουργεί κάτι καλόν για τους θεσσαλονικείς: μένουν κενές θέσεις εργασίας για τους ανέργους Έλληνες. Η εγκύκλιος κλείνει με το τελευταία μέρος της, ένα ακόμα σκαλοπάτι πιο κάτω, προς το σκοτάδι. Ο κοινωνικός σκοπός της Επιτροπής θεωρείται «μέγας» και ταυτοχρόνως προφανής: Στις θέσεις των εκτοπιζομένων  Ισραηλιτών θα τακτοποιηθούν χιλιάδες άνεργοι Έλληνες, ανάμεσα σε αυτούς μάλιστα θα τακτοποιηθούν και  «χιλιάδες νέων Ελλήνων κοσμουμένων με επαρκή προσόντα», οι οποίοι παραμένοντας άνεργοι [τις θέσεις κατείχαν οι εκτοπιζόμενοι Ισραηλίτες] πύκνωναν τις τάξεις του πνευματικού προλεταριάτου, σχημάτιζαν δηλαδή τον χώρο – προθάλαμο του κομμουνισμού.

  Η Γενική Διοίκησις με την Εγκύκλιο ψεύδεται  δύο φορές σε σχέση με δύο καίρια θέματα. Πρώτον: Οι εβραίοι της Ελλάδος ήτανε [και είναι] Έλληνες – εξ αυτών οι θεσσαλονικείς μάλιστα ήτανε [και είναι], συνολικά, οι παλαιοί κάτοικοι της πόλεως. Στο κείμενο είναι φανερόν ότι αντιδιαστέλλεται η λέξη Ισραηλίτης με την λέξη Έλληνας. Δεύτερον:  Οι εβραίοι δεν «αποχωρούν» από τις θέσεις των, αλλά διώκονται και το τελευταίο διάστημα μάλιστα με τρόπο απάνθρωπο: Οι εβραίοι σημαδεύονται και αποκλείονται, προπηλακίζονται,  αποβάλλονται από τις οικίες τους και περιορίζονται στα γκέτο, στερούνται των περιουσιών τους, διαλύονται οι ιεροί τους χώροι  και ανασκάπτονται οι τάφοι των προγόνων τους. Και αυτές τις ημέρες εκτοπίζονται οι πρώτες χιλιάδες κάτω από συνθήκες, οι οποίες δεν προδιαγράφουν καλή εξέλιξη για το μέλλον τους. Όλα αυτά ασφαλώς τα γνωρίζουν οι θεσσαλονικείς και καλύτερα από όλους ο Γενικός Διοικητής. 

  Επί πλέον το κείμενο δεν έχει τίποτε το χριστιανικό. Ο Ιησούς είπε [Κατά Ματθαίον 25.31-46]: «επείνασα γαρ και εδώκατέ μοι φαγείν, εδίψησα και εποτίσατέ με… ησθένησα και επισκέψασθέ με, εν φυλακή ήμην και ήλθετε προς με…»… «…εφ’ όσον εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε.» Εδώ πεινούν, διψούν, ασθενούν  και  φυλακίζονται σειρές αθώων και δεν τους φυλάττει η εκκλησία, δεν τους προστατεύει η πόλη τους – το «χριστιανικόν»  κράτος τους.

 Τέλος το κείμενο δεν συνάδει με τον πολιτισμό του ανθρώπου. Στις σκληρότερες ώρες των εβραίων Ελλήνων,  ο Υπουργός δείχνει ως δέλεαρ στους Έλληνες χριστιανούς  τις περιουσίες και τις επιχειρήσεις  των διωκομένων, τις θέσεις εργασίας που μένουν κενές και εξηγεί καθαρά το συνολικό κέρδος που θα αποκομίσουν οι χριστιανοί από την «αποχώρηση» των εβραίων. Δεν το γράφει, αλλά σαφώς το υπονοεί: οι παραμένοντες χριστιανοί πρέπει να είναι εν τέλει ευχαριστημένοι ή τουλάχιστον ικανοποιημένοι που εκτοπίζονται οι εβραίοι. Συνοπτικά, επιμένοντας ακόμα μία φορά: αυτοί που φεύγουν είναι Ισραηλίτες και όχι Έλληνες, στις θέσεις πού τώρα «μένουν κενές» θα εργαστούν Έλληνες άνεργοι, εκ των ανέργων Ελλήνων πολλοί θα επωφεληθούν καθώς θα εργαστούν και στις καθαρά Iσραηλιτικές επιχειρήσεις. Το γεγονός ότι τις «Ισραηλιτικές Επιχειρήσεις» τις  δημιούργησαν με την εργασία και τον μόχθο τους σειρές γενεών εβραίων, οι πρόγονοι των εκτοπιζομένων σήμερα - αλλά και αυτοί οι ίδιοι οι έγκλειστοι, δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα στον εμπνευστή της Εγκυκλίου.  

  Δύο μήνες αργότερα η Γενική Διοίκησις επανέρχεται με νέα παρεμφερή εγκύκλιο και υπενθυμίζει σε όσους δεν απάντησαν, την υποχρέωση που έχουν να ενημερώσουν την ΥΔΙΠ, αναφέρεται μάλιστα και το ονοματεπώνυμο του ορισθέντος  υπαλλήλου, αρμοδίου για την συγκεκριμένη εργασία. Η δεύτερη εγκύκλιος δημοσιεύεται εδώ και για να παρουσιασθούν οι Οργανισμοί και τα Ταμεία στα οποία κοινοποιείται: είναι αυτά από τα οποία έλαβε ή περιμένει απαντήσεις η ΥΔΙΠ, σύμφωνα με τα κείμενα των δύο εγκυκλίων.

  

                 

  

 Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης δεν είχε απαντήσει στην πρώτη εγκύκλιο και έτσι θα στείλει στις 21 Ιουνίου 1943 την απάντησή του, η οποία δημοσιεύεται παρακάτω. Από αυτήν φαίνεται ότι στο Επιμελητήριο δούλευαν μόνο δύο γραφείς εβραίοι: οι Α[μ]βραβανέλ Αλ. και Πέσσαχ Μαρί και δύο κλητήρες: οι Σαλτιέλ Δάριο και Ασσέρ Σαμ., συνολικά τέσσερα άτομα. Το Επιμελητήριο εξηγεί για ποιούς λόγους δεν μπορεί να προσλάβει νέους υπαλλήλους, παρόλο που  και αυτό αναγνωρίζει «τον εξόχως επωφελή σκοπό της [συσταθείσης] Επιτροπής». Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει το τέλος του εγγράφου, όταν γίνεται αναφορά στην οικονομική κατάσταση του Επιμελητηρίου. Διευκρινίζεται ότι, επειδή από την δύναμη του Επιμελητηρίου διεγράφησαν οι Ισραηλιτικές επιχειρήσεις, το γεγονός αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τον «σημαντικό περιορισμό των εσόδων» του Ιδρύματος. Με αυτήν την φράση, μόνον, γίνεται μνεία των πολλών Ελλήνων εβραίων, παλαιών ή νεοτέρων μελών του Επιμελητηρίου.

Όπως φαίνεται από την απάντηση του Επιμελητηρίου ο αριθμός των εβραίων εργαζομένων σε αυτό, ήτανε μόνον τέσσερα άτομα. Επί πλέον η κατάσταση στην οποία ευρίσκεται το Ίδρυμα δεν του επιτρέπει να καλύψει, από « Έλληνες ανέργους», ούτε καν τις δύο θέσεις των εκτοπιζομένων γραφέων. Το Επιμελητήριο είναι ένα πολλαπλώς ισχυρό Ίδρυμα και η απάντηση του οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι δια τους ιδίους ή παρομοίους λόγους και τα άλλα Ιδρύματα και Οργανισμοί – αποδέκτες της Εγκυκλίου, κανέναν ή ελαχίστους νέους υπαλλήλους  θα μπορούσαν να προσλάβουν στην θέση των εκτοπισθέντων. Άλλωστε, μικρός αριθμός εβραίων Ελλήνων πολιτών, εργαζόντανε πάντοτε σε τέτοιους Οργανισμούς και Ιδρύματα. Οι χιλιάδες των Ελλήνων ανέργων, οι οποίοι σύμφωνα με την πρώτη εγκύκλιο θα εύρισκαν εργασία,  είναι βέβαιον ότι δεν επρόκειτο να διορισθούν  σε Οργανισμούς και Ιδρύματα, στις θέσεις των απόντων εβραίων.

 Ο στόχος από την αρχή είναι διαφορετικός και συγκεκριμένος: Είναι οι «Ισραηλιτικές Επιχειρήσεις» και οι εβραϊκές περιουσίες στο σύνολό τους.

 Αρκετοί, όσοι είχαν διασυνδέσεις, καλή κοινωνική παρουσία και έλλειψη ηθικών αναστολών εκέρδισαν πάρα πολλά, πολλοί περισσότεροι τακτοποιήθηκαν οριστικά  και άλλοι πολλοί εξασφάλισαν, τότε, τα μέσα για την επιβίωσή τους.

 Σχετική με το θέμα των εγκυκλίων, παρότι υποβάλλεται ενωρίτερα [12 Μαρτίου 1943], είναι η αίτηση του Μ. Κ., εν αποστρατεία επισμηναγού και κατοίκου Θεσσαλονίκης,  προς την Γενική Διοίκηση Μακεδονίας. Ζητεί να τοποθετηθεί, μετά την απομάκρυνση των Εβραίων από όλες τις υπηρεσίες, σε μία κενή θέση γραφέως στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης. Η Γενική Διοίκησις διαβιβάζει [31 Μαρτίου 1943] την αίτηση του Επισμηναγού στο Επιμελητήριο και συνηγορεί υπέρ του αιτήματός του. Στις 10 Απριλίου ο Πρόεδρος του Επιμελητηρίου θα απαντήσει και θα εξηγήσει  τους λόγους για τους οποίους αδυνατούν να προβούν σε προσλήψεις  και επομένως δεν θα ικανοποιηθεί το αίτημα του εν αποστρατεία επισμηναγού. Ένας αξιωματικός, ο οποίος συμμετείχε στον πόλεμο του ’40, κινείται γρήγορα προκειμένου να καταλάβει μία κενή θέση. Αυτός που την κατείχε μέχρι χθες, κρατείται από τις δυνάμεις κατοχής στο γκέτο. Ίσως να είναι η ιδιότητα του αιτούντος,  η οποία δεν μου επιτρέπει να δω αντικειμενικά, όσα μπορεί να σκεφτεί κανείς, εξετάζοντας την πράξη από την πλευρά του Επισμηναγού.  Ό,τι και να σκέφτεται  ο καθένας σήμερα άλλωστε, ποτέ δεν μπορεί να είναι απολύτως βέβαιος για τον εαυτό του,  την δική του στάση δηλαδή σε τέτοιες ή ανάλογες συνθήκες.  Για ένα όμως θέμα υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα: Διαφέρει εντελώς η πράξη ενός πολίτη και έχει άλλο βάρος από την στάση και τις πράξεις του αρμοδίου Υπουργού. Ο Υπουργός εκφράζει την πολιτική της Κυβερνήσεως  και διαμορφώνει  τις κινήσεις και τις δράσεις του συνόλου σχεδόν των στελεχών της Διοικήσεως στην περιοχή της ευθύνης του. Στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι αυτός, ο οποίος με την στάση του, τις πράξεις αλλά και τις παραλήψεις του, θα διευκολύνει ή θα δυσχεράνει τις ενέργειες όλων όσων ρύθμιζαν την κατάσταση, κατά την περίοδο της Κατοχής, στην Θεσσαλονίκη.

Ο συντάκτης της Εγκυκλίου φαίνεται ότι ανήκε σε όσους θεωρούσαν πως με όσα διαδραματίζονται, λύνεται ένα παλαιό και μόνιμο πρόβλημα της πόλεως. Είναι εκείνοι δηλαδή που έβλεπαν ότι η παρουσία των Γερμανών, ως ο από μηχανής θεός, βοηθούσε να τερματισθεί με τον πιο αποτελεσματικό  τρόπο η ενοχλητική παρουσία των εβραίων στην Θεσσαλονίκη, κάτι που το ίδιο το ελληνικό κράτος από μόνο του, πίστευαν ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να φέρει εις πέρας.

 Φυσικά, τόσον αυτός όσον και οι άλλοι υπεύθυνοι οι οποίοι τότε αδράνησαν, δεν μπορούσαν να γνωρίζουν το μέλλον των εβραίων – τα στρατόπεδα και την απώλεια σχεδόν του συνόλου των θεσσαλονικέων εκτοπισθέντων. Ήδη όμως έβλεπαν  τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους τους εβραίους συμπολίτες των, ιδίως το τελευταίο διάστημα, και δεν έπραξαν όλα όσα θα επέτρεπαν  να συνδράμουν άπαντες με κάθε δυνατό τρόπο τους Έλληνες εβραίους, τους οποίους οι  Γερμανοί είχαν αρχίσει ήδη να  στοιβάζουν στα τρένα για το Ταξίδι .